Кожны, хто эксплуатуе прафесійна свой галасавы апарат, абавязаны мець элементарныя веды па гігіене голасу, рэжыму прафесійнай працы і галасавой гімнастыцы, што засцеражэ ад захворванняў галасавы апарат. Гэта з’яўляецца складовай часткай прафесійнай культуры педагога.
Патрабаванні для аховы голасу:
- Захаванне гігіенічных норм галасавой нагрузкі – не юболее 3 гадзін без перапынку. Пасля трох гадзін працы абавязкова павінен быць перапынак не менш за гадзіну для аднаўлення цягліцавай актыўнасці галасавых складак.
- Варта пазбягаць працяглых тэлефонных размоваў: (20) хвілін тэлефоннай размовы раўназначны гадзіне галасавой нагрузкі.
- Галасавая нагрузка павінна размяркоўвацца раўнамерна на працягу усяго працоўнага тыдня.
- Варта наведваць лекара – фаніятра як пры выбары маўленчай прафесіі, так і перыядычна, асабліва пры нераўнамернай маўленчай нагрузцы і нават нязначных парушэннях голасу.
- Адсутнасць арыентацыі ў выпрацоўцы навыкаў правільнага фанацыйнага дыхання можа быць адной іх прычын праяў галасавога дыскамфорту.
- Варта памятаць, што толькі беражлівае стаўленне да свайго галасавога апарату, слыху, сістэматычныя заняткі па выпрацоўцы навыкаў правільнага голасаўтварэння, пашырэнню дынамічнага галасавога дыяпазону, дазваляе захаваць камфортную гучнасць голасу.
Нават пры нязначных парушэннях голасу, звязаных з напружаннем, галасавой нагрузкай ці запаленчымі працэсамі варта выконваць галасавыя правілы:
- Казаць менш.
- Па тэлефоне казаць толькі пры неабходнасці і коратка.
- У час говоркі сачыць, каб не было цягліцавага напружання гартані, шыі, плячэй.
- Выключыць гучныя радасныя воклічы, фарсіраваны шэпт, ускліканні, гучны смех.
- Варта казаць толькі тады, калі астатнія маўчаць , і гаварыць з суразмоўцамі толькі на блізкай адлегласці.
- Нельга казаць пры яздзе у транспарце, шумнай абстаноўцы.
- У час прастудных захворванняў неабходны рэжым зніжэння маўленчай актыўнасці, а пры пагаршэнні якасці голасу – рэжым маўчання.
Для гігіены і прафілактыкі парушэнняў голасу варта выконваць наступныя практыкаванні:
Практыкаванне 1
Устаць прама і спакойна дыхаць, паклаўшы адну руку на жывот, для кантролю рухаў дыяфрагмы, а іншую – збоку на рэбры, для кантролю рухаў грудной клеткі. Спачатку выконваем удых праз нос і плаўны бясшумны выдых праз нос, потым паміж удыхам і выдыхам робім невялікую затрымку (2 секунды), а затым ажыццяўляем удых праз нос і выдых праз рот. Выконваем удых праз нос, а на выдыху лічым спачатку да 5, а затым падаўжаем выдых да 10 і 15. Выдыхаем паветра праз звужаныя вусны моцнай бруёй, як быццам дзьмуем на уяўнае полымя свечкі такім чынам, каб “полымя закалыхалася” і трымаем вусны у такім становішчы да канца выдыху.
Практыкаванне 2
Доўга вымаўляем гук [м], накіроўваючы яго як бы ў маску, з мэтай знаходжання для сябе найбольш аптымальнага, зручнага гучання. Масаж робіцца пастукваючымі рухамі пальцаў пры адначасовым агучванні санорных зычных: 1. пастукванне кончыкамі пальцаў ад сярэдзіны ілба да вушэй, агучваючы гук “мммм”; 2.кончыкамі пальцаў ад спінкі носа да вушэй, агучваючы гук “мммм”;.3. Вымаўляем склады “ра-ра, ра-ро, ра-ру, ра-рэ, ра-ры” з паваротамі галавы то направа, то налева.
Практыкаванне 3.«Далонкі»
Зыходнае становішча: устаць прама, паказаць далоні «гледачу», пры гэтым локці апусціць, рукі далёка ад цела не выводзіць ( як робіць ў тэлешоў экстрасэнсы). Рабіце кароткі, шумны, актыўны ўдых носам і адначасова сціскайце далоні ў кулачкі (хапальны рух). Рукі нерухомыя, сціскаюцца толькі далоні. Прычым усё пальцы сціскаюцца адначасова і з сілай. Адразу ж пасля актыўнага удыху выдых праходзіць свабодна і лёгка праз рот. У гэты час кулачкі расціскаем. Зноў шмыгнулі носам (гучна, на ўвесь пакой) і адначасова сціснулі далоні ў кулачкі. І зноў пасля шумнага ўдыху і сціску далоняў у кулакі выдых праходзіць свабодна, пальцы рук расціскаем, кісці рук на імгненне расслабляем. Ня варта растапырваць пальцы пры выдыху. Яны гэтак жа свабодна расслабляюцца пасля сціску, як і выдых праходзіць абсалютна свабодна пасля кожнага ўдыху.
Практыкаванне 4.«Пагончыкі»
Зыходнае становішча: устаць прама, сціснутыя ў кулакі пэндзля рук прыціснуць да поясу. У момант кароткага шумнага удыху носам з сілай штурхайце кулакі да падлогі, як бы адціскаючыся ад яго ці скідаючы з рук нешта. Пры гэтым падчас штуршка кулакі расціскаюцца. Плечы у момант удыху напружваюцца, рукі выцягваюцца у струну (цягнуцца да падлозе), пальцы рук шырока растапырываюцца. На выдыху вярніцеся у зыходнае становішча: кісці рук зноў на поясе, пальцы сціснутыя у кулакі выдых сышоў. Робячы наступны шумны кароткі ўдых, зноў рэзка з сілай пхніце кулакі да падлогі, а затым вярніцеся ў зыходнае становішча, выдых сыходзіць самастойна праз рот.
Практыкаванне 5.«Помпа»
Зыходнае становішча: устаць прама, рукі апушчаны. Злёгку нахіліцеся ўніз, да падлогі: спіна круглая (а не прамая), галава апушчана (глядзіць уніз, на падлогу, шыю не цягнуць і не напружваць, рукі апушчаны ўніз). Зрабіце кароткі шумны ўдых у канцовай кропцы паклона («шмыгнеце носам у падлогу»). Злёгку прыўздымайцеся, але не выпроствайцеся цалкам у гэты момант абсалютна пасіўна сыходзіць выдых праз рот. Зноў нахіліцеся і адначасова з паклонам зрабіце кароткі шумны ўдых. Затым, выдыхаючы, злёгку выпрастайцеся, пасіўна выпускаючы паветра. Гэтае практыкаванне нагадвае напампоўванне шыны, трэба паспрабаваць рабіць яго лёгка, без лішніх намаганняў і напругі ў паясніцы.
Практыкаванне 6.”Абдымі плечы”
Зыходнае становішча: устаньце прама. Рукі сагнутыя ў локцях і падняты на узровень плячэй кісці “глядзяць” адна на адну. У момант кароткага шумнага удыху носам кідаем рукі насустрач, як бы абдымаючы сябе за плечы. Важна, каб рукі рухаліся паралельна, а не крыж-накрыж. Адразу ж пасля кароткага удыху рукі злёгку разыходзяцца у бакі (але не да зыходнага палажэнні). У момант удыху локці сышліся на узроўні грудзей утварыўся як б трыкутнік, затым рукі злёгку разыходзяцца атрымаўся квадрат. У гэты момант на выдыху абсалютна пасіўна сыходзіць паветра. Такім чынам, рукі сыходзяцца ў трыкутнік – удых, затым злёгку разводзяцца у бакі (утварыўся квадрат) – выдых сышоў неўзаметку праз нос ці праз злёгку прыадкрыты рот.
Практыкаванне 7«Звон»
Прамаўляем склады на зададзенай вышыні гуку як бы «разгойдваючы» звон»; спачатку «разгойдвалі невялікі звон», прамаўляючы дон-дон-дон (звычайны голас), затым – “масіўны звон”, прамаўляючы бом-бом-бом (нізкі голас), затым – «бубенчыкі», прамаўляючы дзінь-дон-дзінь-дон-дзінь-дон (высокі голас).
Практыкаванне 8.
Узмацненне галасу – «бязгучная артыкуляцыя →шэпт→ ціха→нармальная сіла голасу→ гучна»: лічым дзясяткамі ад 10 да 100, прамаўляем літары алфавіту, назвы кветак і інш
Паслабленне гуку- «гучна → нармальная сіла голасу → шэпт→ бязгучная артыкуляцыя»: лічым ад 10 да 1, прамаўляем назвы нот, месяцаў, дзён тыдня і інш
Галасавая гігіена як з’ява недастаткова распаўсюджана ў практыцы педагагічнай дзейнасці, нягледзячы на сваю эфектыўнасць у прафілактыцы расстройстваў галасавога апарата. Ужыванне метадаў галасавой гігіены істотна ўмацоўвае фізічнае і псіхічнае здароўе педагога, павышае яго працаздольнасць, што, безумоўна, адбіваецца на якасці выкладання заняткаў.
Падрыхтавала: настаўнік-дэфектолаг М.У.Абадоўская